Samen met drie studiegenoten schreef ik een open brief aan minister Bussemaker van Onderwijs; een ingekorte versie hiervan verscheen 13 november 2012 in nrc.next:
De volledige brief:
Minister Bussemaker, pak werkdruk onderwijs écht aan
Maak werkelijk werk van werkdrukverlaging voor leraren in het onderwijs.
Alleen zo kan de neerwaartse trend in de onderwijskwaliteit worden doorbroken.
Vier studenten Sociologie zijn teleurgesteld in het regeerakkoord en richten zich
in een open brief tot Jet Bussemaker, de nieuwe minister van Onderwijs.
Geachte mevrouw Bussemaker,
Allereerst: van harte gefeliciteerd met uw nieuwe baan. Vanaf dit moment bent u in de
positie om veel te betekenen voor het Nederlandse onderwijs. Dit is hard nodig: het onderwijsniveau in ons land is goed, maar al sinds het begin van dit decennium daalt de onderwijskwaliteit. We doen het steeds slechter in absolute zin en ook ten opzichte van de landen om ons heen. Dit was vorig jaar de trieste constatering van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), dat in een onderwijsrapport sprak over een ‘’zorgwekkend dalende trend”. De onderwijskwaliteit is, zo stelt het SCP, bepalend voor de economische prestaties van ons land.
Reken, uit je hoofd, binnen twintig seconden uit: 85 maal 32. Hoeft u nu niet te
doen hoor, wij vroegen dit aan een tiental vwo-geslaagden – een kleine steekproef. Het
antwoord: 2720. Hoeveel dit er wisten? Nul. Wij schrokken ervan, maar het resultaat
komt niet uit de lucht vallen: Nederlandse leerlingen scoren volgens het SCP steeds
slechter op het gebied van basisvaardigheden – waaraan de onderwijskwaliteit wordt
afgemeten. Op de basisschool is de teruggang het sterkst bij lezen en binnen het
voortgezet onderwijs bij wiskunde.
Rutte en Samsom willen het tij keren en dus is hun ambitie: “Van goed naar
excellent onderwijs”. Een prachtig doel, maar met alleen de voorgestelde maatregelen
die de heren in hun regeerakkoord noemen, kom je er niet. Ze bleken haast te hebben,
en dat is aan de onderwijsparagraaf af te zien: het is nogal een slappe hap.
“Klaar ben ik nooit, zelfs in de avonden en weekenden heb ik vaak nog stapels
werk. De werkdruk is enorm”, aldus een lerares economie die wij spraken. Haar situatie
is exemplarisch: volgens de Arbobalans 2010 ligt van alle sectoren de ervaren werkdruk
in het onderwijs het hoogst. Als ex-lid van de Raad van Bestuur van de Universiteit van
Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam, zult u dit vast herkennen. Vorig jaar gaf
35 procent van de werknemers in het onderwijs aan ‘extra hard’ te moeten werken,
tegenover 32 procent vier jaar daarvoor, blijkt uit CBS-cijfers. Ter vergelijking: binnen
bijvoorbeeld de sector gezondheids- en welzijnszorg lag dit percentage voor beide jaren
op 27 procent.
De hoge werkdruk wordt veroorzaakt door onder meer te hoge tijdsdruk en
hiermee samenhangend te hoge administratieve lasten, het moeten begeleiden van
collega’s en de steeds groter wordende klassen. Je moet er niet aan denken wat de
gevolgen zullen zijn als vanaf 2014 scholen ook nog eens worden verplicht een passende
onderwijsplek te bieden aan leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben.
Uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat langdurige werkdruk
vaak leidt tot werkstress. Dit kan zich ontpoppen in lichamelijke, emotionele, gedrags- of
cognitieve reacties. Concrete gevolgen binnen het onderwijs: ongeveer veertig procent
van het ziekteverzuim wordt veroorzaakt door stress en overspannenheid (Nationale
Enquête Arbeidsomstandigheden), 18,5 procent van het onderwijspersoneel voelde zich
in 2011 emotioneel uitgeput door het werk en bijna twintig procent van de werknemers
in het onderwijs had in dat jaar een burn-out (CBS).
Dit zijn schrikbarende cijfers. Niet alleen omdat de hoge werkdruk binnen het
onderwijs negatieve effecten heeft op individueel niveau, maar ook op de
onderwijskwaliteit als geheel. Dit verband spreekt haast voor zich en wetenschappelijk
onderzoek toont het ook aan: slechter functioneren, verminderde output en slechte
kwaliteit van het werk zijn het gevolg van stressreacties, blijkt bijvoorbeeld uit
onderzoek van de Radboud Universiteit naar werkbelasting in het basisonderwijs.
Helemaal wanneer je hoort dat de daling van prestaties bij wiskunde volgens het
SCP ons op de lange termijn maar liefst enkele procenten van het bruto binnenlands
product zal kosten, vraag je je af: waarom worden er in het regeerakkoord zo weinig
maatregelen genoemd om de werkdruk aan te pakken?
Ja, de kwaliteit van de leraren en docenten moet omhoog en de administratieve
rompslomp moet worden aangepakt, schrijven Rutte en Samsom. Zeer belangrijke
voornemens. Maar wordt er nog meer genoemd? Nee, dit was het wel zo’n beetje.
Geachte mevrouw Bussemaker, wij zijn geschrokken van het gebrek aan
doordachte plannen van VVD en PvdA. Meer concrete maatregelen zijn nodig. Mogen wij
u een eindje op weg helpen?
Promoot bijvoorbeeld het concept ‘the kids army’: (oudere) leerlingen die de
leraar of docent ondersteunen; investeer in de vorming van kleinere klassen; maak het
voor werkzoekenden aantrekkelijker om zich te laten omscholen voor een baan in het
onderwijs en moedig de inzet van gepensioneerde leraren en docenten aan – 17 procent
wil na zijn 65ste doorwerken.
De onderwijskwaliteit staat onder druk en dit is niet los te zien van de hoge
werkdruk. Geachte mevrouw Bussemaker, onze hoop is op u gevestigd. We zullen u op
de voet volgen en hopen dat u cum laude zult slagen.
Maarten Dallinga, Carolien de Groot, Lotte Heijs en Joyce IJzerman zijn studenten
Sociologie aan de Universiteit Utrecht.